نوفل لوشاتو در صدر اخبار جهان (قسمت پنجم)

اختلافات و مسائل حاشیه ای چنان بود که هیچ نیرویی حتی نیروی قدرتمند و کاریزمایی امام هم نتوانست از این پرده های ضخیم و تیره و تار عبور کند. سرانجام صبرش تمام شد و فریاد برآورد که من از همگی شما نا امید شدم. قبل از آنکه این پیام به صورت علنی بیان شود، آقای اشراقی داماد خود را واسطه قرار داد تا که شاید بتواند دامنه اختلافات را کاهش دهد، اما نتوانست. كل ماجرا را از زبان آقای دکتر یزدی بشنویم. ایشان در این باره می نویسد:

در همین جا بی مناسبت نمی دانم که از تلاش آقای اشراقی برای رفع اختلاف به توصیه خمینی صحبت کنم: اشراقی: درباره مسائلی که در بین آقایان مطرح است، من وارد نیستم؛ اما آقا از این اختلافات نگران هستند و نظر دادند که به یک صورتی حل شود. بعد از سخنان اشراقی، بنی صدر برای ایجاد اختلاف میان صادق قطب زاده با من ابتدا کمی از صادق انتقاد کرد ولی گفت که صادق آدم بی غل و غشی است. سپس انتقاد خود را از من شروع کرد و گفت دامادش در شهرها همه جا رفته و گفته است که من اول جبهه ای بعد مسلمان هستم، درباره من گفت که میگویم بیایید رفیق باشیم، قرار و مدار می گذاریم و می نویسیم، اما ترتيب اثر داده نمی شود. برای مثال از برنامه تأسیس بنیاد مرحوم تولیت گفت که پیشنهاد دهیم اگر یک واو کم و زیاد شود، قبول نکنیم. بنی صدر حالت تهاجمی داشت و حمله می کرد. من سکوت کرده بودم. حملات او نشان می داد که از درون متزلزل است. در پایان صحبتش با لحنی متفرعانه گفت:

تنها راه بهبود روابط او با من این است که او توبه کند. یعنی خود را به کلی بری از هر نوع خطا و ایراد دانست، ولی من باید توبه کنم. بیان چنین موضع متکبرانه ای جایی برای آشتی و تفاهم باقی نگذاشت. من فقط مختصرة توضیح دادم که اختلاف من با ایشان شخصی نیست و به فرض صحت آنچه به دامادم نسبت داده است، به من مربوط نیست و من مسئول أعمال دامادم که از فعالان قدیم و اولیه انجمن اسلامی دانشجویان است، نیستم. در هر حال این جلسه هم به پایان رسید و تلاش آیت الله اشراقی هم بی نتیجه ماند.

آقای دکتر یزدی می نویسد: "در موقعی که امام به این نتیجه رسید که اختلافات پایان نمی پذیرد، نا امیدی خود را از روشنفکران بیان کرد و چاره دیگری نداشت: "حالا آن رهبر تیز هوش و کاریزمایی پیش خود می گوید من مملکت را بدهم به دست این روشنفکرانی که احترام دوستی های ۴۰ ساله با همدیگر را هم ندارند؟ آقای خمینی می خواهد انقلاب را حفظ کند... این طرف روشنفکرانی هستند که با هم این دعواها را دارند و همدیگر را تکه تکه می کنند. از آن طرف در تهران تنها پنجهزار مسجد وجود دارد هر مسجد یک روحانی دارد و اگر قرار باشد مردم به خیابان بیایند هر روحانی اگر با ۵۰ تا بچه محل و مریدانش راه بیفتند می شود ۲۵۰ هزار نفر. حالا روشنفکران چند نفر را می توانستند بیاورند؟ آقای خمینی با خود می گوید پس باید رعایت حال روحانیون - ولو مرتجع - را کرد. اشتباهات ما روشنفکران هم زیاد بوده است. بعدها آقای دکتر یزدی به این نتیجه رسید که این اختلافات ک به جریان روشنفکری و جامعه لطمه وارد آورد و توصیه میکند روشنفکران ما باید خودشان را نقد کنند.

شاید عده ای تصور کنند توصیه آقای دکتر مبنی بر نقد کردن روشنفکران از خود دارویی است دیرهنگام یا بنابر ضرب المثل معروف "نوشدارویی است بعد از مرگ سهراب"، اما چنانچه گذشته را چراغ راه آینده بدانیم، جوانان تیزهوش، با ایمان و وطن پرست نسل حال و آینده، می توانند از گذشته پندها بیاموزند و تجربه ها کسب کنند، زیرا با تشخیص درست می توان طرح درمان داد و دارویی مناسب تجویز کرد یا با تحلیل واقعی از شرایط واقعی می توان نقشه راه واقعی ارائه داد.

آنچه اما لازمه یک نقد واقعی است این است که بتوان از سبق ذهن و تمایلات شخصی و گروهی و فامیلی گذشته فاصله گرفت (عملا دشوار است و کار نه چندان ساده ای) و ابتدا نیازمند آن است که شرایط زمان و مکان را در نظر آورد و آنگاه با یک نگاه مجموعه نگر به نقد و بحث و بررسی پرداخت.

اجزای رویدادهایی که منجر به تصمیم گیری امام شد، پیچیده تر از آن است که در خاطرات آقای دکتر آمده؛ آنچه ایشان به آن اشاره کردند قسمتی از واقعیت هاست. در عین حال، نکات ظریف و تعیین کننده بسیاری هست که برای روشن شدن اصل مطلب، ضروری است مدنظر قرار گیرد در آن مقطع تاریخی، ایرانیان مبارز ساکن پاریس از دیگر مبارزان شهرهای مختلف خارج از کشور درگیر مشکلاتی بودند که ناخواسته بر آنان تحمیل شده بود. دوری از وطن، آن هم به مدت طولانی، زیرا اکثریت آنان توسط رژیم شاه ممنوع الورود شده بودند. ماندن در یک کشور خارجی، دوری از خانواده و بستگان، بیشتر و دردآورتر کمبود وسایل ارتباطی که بتوانند از وقایع داخل کشور اطلاعات و اخبار صحيح و لازم کسب کنند. مضافا به اینکه اختناق، سانسور اطلاعات، سختگیری و ترفندهای ساواک و دیگر سازمانهای همسو با او، پیوسته و مستمر پلیس کشورهای خارجی با رژیم شاه، شنیدن اخبار مربوط به شکنجه و کشتار هموطنان، و هزاران مسئله دیگر، روح و روان مبارزان خارج از کشور را در هم ریخته بود و سخت آزرده خاطر کرده بود.

فاصله گرفتن از واقعیت های درون کشور و مسائل و سختی هایی که ذکر شد، باعث پدید آمدن این مشکلات و گرفتاریهایی شد که مبارزان را دچار بند عصبیت و افراط و آفت انتقام و اختلافات نمود. اغلب مردم مسائل را نه از روی شناخت و معرفت و بی طرفی که از روی عصبیت و مطلق انگاری سپید و سیاه) ارزیابی می کردند و اغلب از همدیگر بری و بیزار و مدام با دست و زبان مشغول گیر و دار بودند.

شرایط بدین گونه بود که امام خمینی و همراهان بدون مقدمه قبلی نا گهان وارد این جو آشفته شدند؛ که اگر به هر کجای دیگر شهرهای خارج از کشور هم می رفتند، آسمان به همین رنگ بود؛ قرعه فال به نام پاریس نشینان بیچاره افتاد.

در آن موقع اما همه توقعات و انتظارات به سوی روشنفکران پاریس معطوف شده بود. از این رو، نقاط ضعف و قدرت این جماعت بیش از حد، خودنمایی می کرد. زمان اما بهترین قاضی و بیان کننده حقایق است. بعد از سپری شدن رویدادها و با گذشت آنها، زمان زبان دیگری گشود و نغمه دیگری ساز کرد. چند صباحی نگذشت که کسانی که روشنفکران را به خره گرفته بودند، از درون به بیرون آمدند و دیدند این نقاط ضعف و نفسانیات همه گروه ها، از روشنفکران گرفته تا روحانیون و دیگر افراد را در بر گرفته است. مسلما منشا تمام گرفتاریها در دو وجه قابل فهم است: یکی به ارث رسیده از گذشته تیره و تاریک استبداد تاریخی و دیگری مشکلات از راه رسیده کنونی که بحث در خور توجهی می طلبد.

در بخش آینده دوباره به جزئیات باز می گردیم که با ورود سیاستمداران به نوفل لوشاتو آغاز شد.